Aflevering 13: De scheepstimmerwerf van de familie Van der Rijken (deel 2 : Johannes van der Rijken - vervolg)
In het jaar 1881 op 26 januari overlijdt Maria Schalken, de vrouw van Johannes, de eerste eigenaar van de scheepstimmerwerf. Zij is pas 43 jaar oud.
Er wordt een inventaris opgemaakt door notaris R. Middelkoop te Capelle van ‘alle roerende goederen in- en uitschulden die behooren tot de boedel in gemeenschap bezeten door Jan van der Rijken en zijne wijlen vrouw’.
De inventarislijsten van Maria Schalken (hieronder beschreven) en Johannes van der Rijken (verderop in het verhaal) zijn overgenomen van de originelen in het gemeentelijk archief te Waalwijk. De aanwezige roerende goederen staan genoteerd met een bedrag in letters én in cijfers. Bijvoorbeeld:
drie ijzeren potten twee gulden vijftig cent f 2,50
Ik meen te volstaan met alleen de cijfers te vermelden. De lijsten die op microfiches staan zijn slecht te lezen.
Het gedeelte over de vorderingen wegens vertimmeringen van schepen is interessant. Het betreft reparaties en nieuwgebouwde houten schepen. Hier is te zien voor welke schippers of eigenaren van schepen het timmerwerk is verricht. Ook is te zien welke materialen gebruikt werden op de scheepswerf. De gesmede spijkers en draadnagels kwamen uit Helmond van de gebroeders van Thiel en van P. van Thiel uit Beek en Donk. Het eikenhout voor de schepen en het grenen voor de rondhouten, mast, giek of kluiverboom kwam van A. van Stolk uit Rotterdam, de firma Visser uit Zwijndrecht en van de firma van de Weg uit Dordrecht.
Houtzagerij van Stolk 1906 te Rotterdam. Een tweetal jagers trekt een vrachtschuit langs het jaagpad van de Rotterdamse Schie. Op de achtergrond de molens Bruinvis, Jacobus en Nieuwe Werklust van de houthandel van Stolk, waarmee het hout werd gezaagd. De firma is + 1750 opgericht en levert al vanaf 1800 hout in Waspik. Het hout kwam als vlotten over de Rijn uit Duitsland.
Al deze materialen werden, evenals voor de andere scheepstimmerwerven, aangevoerd door de beurtschippers van Waspik. Bernardus Antonius Klerks, met een overdekte statietjalk genaamd de “Anna Catharina” , Wilhelmus Klerks met een tjalk en Richardus van Dusseldorp ook met een tjalk, genaamd “Vrouwe Rosina”, 97 ton (De laatste tjalk werd bevaren door een zetschipper, genaamd A. van der Loo).
Er waren ook dubieuze vorderingen. Waarschijnlijk timmerwerk dat is verricht en waar geen geld voor ontvangen is. Voor die tijd toch een behoorlijk bedrag.
Inventaris.
In het jaar achttienhonderd een en tachtig woensdag den negenentwintigste juni des middags twaalf uur.
Ten verzoeke en in tegenwoordigheid van:
Jan van der Rijken, scheepmaker, wonende te Waspik, weduwnaar van Maria Schalken, met wie hij onder de tegenwoordige wet, zonder huwelijksvoorwaarden te hebben gemaakt was gehuwd.
a. Voor zijn eigene rechten en
b. in kwaliteit van vader en wettigen voogd over zijne bij zijne genoemde wijlen huisvrouw in echt verwekte, nog minderjarige kinderen met name: Nicolaas Cornelis; Wilhelmus Marinus; Catharina en Sibilla.
Wijders in tegenwoordigheid van
1. Pieter de Bont, bouwman, wonende te Waspik, in hoedanigheid van toeziende voogd over voornoemde minderjarigen, daartoe benoemt en als zoodanig beëdigd door den Heer Kantonrechter te Waspik.
2. Govert Godefridus Jacobus Tempelaars, timmerman, wonende te Waspik, als door partijen benoemde deskundige tot waardering der hierna te beschrijven daarvoor vatbare roerende en daartoe door gemelde Heer Kantonrechter beëdigd.
Ben ik, Bastiaan Adriaan Middelkoop, notaris gevestigd te Capelle in tegenwoordigheid van den Heer Jean Jacob Emile Bruckner, candidaat notaris en Adriaan van Haaften, dienstknecht, beide wonende te Capelle als getuigen, tot bewaring der rechten van partijen en van ieder, die daarbij belang mochten hebben, overgegaan, ten kantore van mij notaris, tot het opmaken van eene beschrijving van alle roerende goederen, in- en uitschulden, die behooren tot den boedel in gemeenschap bezeten geweest door den requirant Jan van der Rijken en zijne wijlen vrouw genoemd en door laatst genoemde voor de helft nagelaten.
De te beschrijven goederen bevinden zich ten sterfhuize van de erflaatster, staande te Waspik, waar zij laatst heeft gewoond en als intestato is overleden den zesentwintigste januari van dit jaar tot eenige erfgename bij versterf nalatende hare genoemde kinderen.
En zal het te beschrijvene worden opgegeven door den requirant Jan van der Rijken en, die beloofd heeft zulks getrouw te zullen doen, zonder daarvan iets te verbergen of achter te houden.
De verschenen personen zijn mij, Notaris, bekend.
Als nu tot de beschrijving overgaande is bevonden:
| eikenhout, waardig geschat | ƒ | 759,00 |
| drie nieuwe bootjes | ƒ | 410,00 |
| een bootje | ƒ | 25,00 |
| een oud bootje | ƒ | 42,50 |
| eene hoeveelheid riet | ƒ | 15,00 |
| eene geit | ƒ | 12,00 |
| drie eenden | ƒ | 2,40 |
| elf kippen | ƒ | 8,80 |
| drie japonnen | ƒ | 17,50 |
| twee mutsen | ƒ | 9,00 |
| ondergoed | ƒ | 22,00 |
| een gouden halsketting met kram oude kleur | ƒ | 15,00 |
| vier dito ringen, oude kleur | ƒ | 12,00 |
| dito oorringen, oude kleur | ƒ | 8,00 |
| vier jassen | ƒ | 45,00 |
| een winterjas | ƒ | 16,00 |
| vier broeken | ƒ | 20,00 |
| twee onderbroeken | ƒ | 4,00 |
| twee borstrokken | ƒ | 6,00 |
| ondergoed | ƒ | 15,00 |
| een horloge | ƒ | 9,00 |
| twee bedden | ƒ | 80,00 |
| vier wollen dekens | ƒ | 16,00 |
| drie hoofdpeluwen | ƒ | 18,00 |
| drie katoenen dekens | ƒ | 6,00 |
| twaalf lakens | ƒ | 12,00 |
| vier hoofdkussens | ƒ | 6,00 |
| linnen | ƒ | 12,00 |
| een paar bedgordijnen | ƒ | 1,00 |
| drie gordijnen | ƒ | 1,00 |
| twaalf stoelen en fauteuil | ƒ | 7,50 |
| 3 tafels | ƒ | 9,00 |
| klok | ƒ | 20,00 |
| zes schilderijen | ƒ | 2,50 |
| spiegel | ƒ | 2,00 |
| kabinet | ƒ | 18,00 |
| een kastje | ƒ | 4,00 |
| drie bloemvazen | ƒ | 7,00 |
| kachel | ƒ | 12,00 |
| vier koperen ketels | ƒ | 6,00 |
| drie ijzeren potten | ƒ | 2,50 |
| een parapluie | ƒ | 2,00 |
| twee lampen | ƒ | 2,50 |
| twee lantaarns | ƒ | 2,00 |
| aardewerk | ƒ | 3,00 |
| glaswerk | ƒ | 1,50 |
| vuurgereedschappen | ƒ | 1,25 |
| een stoofpot | ƒ | 1,00 |
Samen ƒ 1728,95
Contanten
aanwezig voor een geldbedrag van ƒ 400,00
Vorderingen
Wegens vertimmeringen van schepen van
| C. Bonis te Almkerk | ƒ | 425,32 |
| Antoon Kiele ’s-Gravenmoer | ƒ | 700,00 |
| E. Kiele te ’s-Gravenmoer | ƒ | 232,69 |
| A. Korsten te Capelle | ƒ | 271,31 |
| F. Hessel te Pannerden | ƒ | 672,98 |
| B. Wijnen te Delfshaven | ƒ | 80,00 |
| J. Pluijm te Dussen | ƒ | 46,00 |
| M. van der Dussen te ’s-Gravenmoer | ƒ | 102,45 |
| J. Schoonens te Oosterhout | ƒ | 30,00 |
| C. Geenen te Haaften | ƒ | 41,78 |
| J. Kamp te Waspik | ƒ | 10,00 |
| J. van der Waarde te Raamsdonk | ƒ | 132,50 |
| W. Bonis te Almkerk | ƒ | 400,00 |
| L. van Hilst te Waalwijk | ƒ | 640,00 |
| J. van Dijk te Dussen | ƒ | 48,00 |
| A. van Dijk te Dussen | ƒ | 340,00 |
Volgens verklaring des aangever is het zeer dubieus of de twee laatste vorderingen wel betaald zullen worden.
Samen ƒ 4173,03
Schulden
| wegens geleverd hout aan | ||
| Visser te Zwijndrecht f 153,- | ƒ | 153,00 |
| van Stolk te Rotterdamf 3100,- | ƒ | 3100,00 |
| wegens geleend geld aan | ||
| W. van der Rijken te Waspik | ƒ | 150,00 |
| C. van der Reijt te Teteringen | ƒ | 500,00 |
| P. van Gastel te Dongen | ƒ | 300,00 |
| J. Wagemakers te Waspik | ƒ | 2000,00 |
| M.J. van der Rijken te Waspik | ƒ | 500,00 |
| Den heer Roeland Middelkoop | ƒ | 260,00 |
Samen ƒ 6963,00
Begrafeniskosten
Dezelve zijn uit den boedel betaald en hebben
Bedragen ƒ 100,00
Titels en papieren
Een afschrift eener koopakte, verleden ten overstaan van den Notaris Roeland Middelkoop te Capelle den tienden april achttienhonderd zesenzestig , overgeschreven den negentiende april daarna, deel 586 nr. 87.
Nadat nu alles beschreven is wat geacht kan worden te behooren tot den in dezen beschreven boedel, behoudens ieders rechten heeft de aangever Jan van der Rijken, die in het bezit der goederen is geweest, verklaard, dat hij niets heeft verduisterd nog gezien heeft nog weet dat iets verduisterd is van hetgeen tot den boedel behoord, welke verklaring door hem met eede is bevestigd afgelegd in handen van mij, notaris.
De verdere bewaring van al hetgeen beschreven is blijft toevertrouwd aan den aangever Jan van der Rijken, die zulks erkend, en zich daarmee belast, onder belofte van al hetzelve te voorschijn te zullen brengen of deze wege verantwoording te doen, daar, waar en wanneer zulks noodig zal zijn en behooren.
Met voorschreven werkzaamheden is men bezig geweest tot twee uur namiddags, waarna deze boedelbeschrijving is gesloten.
En hebben de comparanten, de getuigen en mij notaris na onmiddellijke voorlezing deze acten getekeend.
getekend:
J. van der Rijken.
P.A. de Bont.
G.G.J. Tempelaars.
J.J.E. Bruckner.
A. van Haaften.
B. Middelkoop, notaris.
Geregistreerd te Waalwijk, den eersten juli 1800 eenentachtig, deel 74, folio 150 recto vak 4; twee bladen, geen renvooi.
Akte HC Smits
Houten schepen.
In het archief van het scheepskadaster te Rotterdam, is door mij slechts èèn akte van een houten schip gevonden, gebouwd bij de gebroeders van der Rijken. Het betreft een houten aakschip uit 1885. Het schip had een laadvermogen van 160 ton.
Dagregister deel 8 nummer 10 den zesentwintigste juni 1800 vijfentachtig.
Ik ondergetekende, Hubertus Cornelis Smits, schipper, wonende te Waspik, verklaar bij deze eenige eigenaar te zijn van het overdekte aakschip genaamd “Adrianus Hubertus” gebouwd te Waspik bij J. van der Rijken aan de scheepstimmerwerf zoo waar hetzelve nog ongemeten is liggende, welk vaartuig als pas gebouwd nimmer aan eenig kantoor is te boek gesteld en gevoerd worden zal door den ondergetekende.
Waspik, 22 juni 1800 vijfentachtig.
Getekend H.C. Smits.
No 1334 geregistreerd te Breda den vijfentwintigste juni 1800 vijfentachtig deel 71 folie 65 recto vak 1 een blad geen renvooi.
ontvangen voor recht een gulden twintig cent.
De ontvanger getekend van Marle.
Letterlijk overgeschreven de Bewaarder 19 regels.
Foto akte verkoop
In het jaar 1905, werd de aak van Hubertus Cornelis Smits verkocht aan Lambertus Baars, schipper te ’s Gravendeel, blijkens een akte in het scheepvaartkadaster te Rotterdam.
De koopsom bedroeg drieduizend tweehonderd gulden.
Ongetwijfeld zijn er meerdere houten schepen gebouwd door Johannes en Marinus. Gegevens hiervan heb ik nog niet kunnen achterhalen.
Origineel model
Er is een scheepsmodel van een houten aak nog in de familie. Het is evenals het originele schip gebouwd door Willem van der Rijken. Dit zou volgens overlevering een model zijn van het laatste houten schip dat op de scheepstimmerwerf is gebouwd. De kinderen van Willem van der Rijken speelden met het scheepje in de wiel achter het huis, nu Havendijk 29. Het werd hier natuurlijk niet mooier van. Het is later gerestaureerd door een ’s Gravenmoerse oud-schipper, Marinus Mouthaan. Het model heeft jarenlang op de piano gestaan in het café van de familie Snels - van der Rijken, die een slagerij annex café bezaten in ’s Gravenmoer op de hoek van de Julianastraat - Vaartweg. De zeilen werden getaand door de sigaren- en sigarettenrook van de cafébezoekers. Het scheepje is nu in het bezit van Gerard, de zoon van de familie Snels - van der Rijken. Zijn vader was de zoon van een Waspikse smid, moeder was een dochter van Willem van der Rijken. Het model is lang 135 cm, breed 38 cm, de mast is 101 cm lang, de giek 71 cm, de gaffel 36 cm en de kluiverboom 36 cm. Bij de restauratie werden de zeilen vernieuwd.
nieuw model
In het jaar 1889 gaat de familie van der Rijken naast de bouw en reparatie van houten schepen ook ijzeren schepen repareren.
Soms komen zij materialen tekort en halen die dan bij de familie Ruijtenberg. In het werfboek van Ruijtenberg schrijft Adrianus:
J. v.d. Rijken 12 juni 1889 1 kilo ¼” klinknagels ƒ 0,30
11 december 1889 25 kilo plaatijzer ƒ 3,75
12 december 1889 4 kilo 3/8” klinknagels ƒ 1,00
3 maart 1890 3 kilo 3/8” klinknagels
5 maart 1890 1 kilo dito
10 maart cement ƒ 1,15
In 1894, 1895 en 1896 halen zij weer materialen en die staan bij Ruijtenberg te boek voor totaal f 167,57. Dit ging over en weer als men iets tekort kwam. Men was min of meer afhankelijk van de beurtschipper voor de aanvoer van de materialen. In tijd van nood moest men elkaar helpen.
De gebroeders van de Rijken moeten een groot schip hellingen en komen hiervoor mensen tekort, alles gebeurde met handkracht.
Op 4 juni 1910 het volgende briefje naar de firma Ruijtenberg:
Mijne Heeren
We krijgen van tij Poppelier aan de werf om te hellingen.
Gaat het, om voor een paar uur, wanneer ’t schip gebekt is + 16 man beschikbaar te stellen.
Tot wederdienst wel gaarne bereid en bij voorbaat van harte dankend.
Gebr. van der Rijken.
Op dinsdag 22 maart 1892, ’s avonds om 7 uur, vindt de openbare verkoop plaats van een huis ten herberge van Antonie Hooijmaijers te Waspik.
Het derde huis links, achter de houten lichtpaal, is Havendijk 19.
Ten verzoeke van
1. Nicolaas van der Rijken, scheepmaker, wonende te Waspik, als gemachtigde van Johannes van der Rijken, scheepmaker te Waspik en Maria van der Rijken, weduwe van Theodoor Hessel, zonder beroep, wonende te Merdingen (Pruisen).
2. Marinus Johannes van der Rijken, scheepmaker te Waspik.
Is door mij B.A. Middelkoop, notaris te Capelle, overgegaan tot de openbare verkoop van:
Huis met erf, staande en gelegen op den dijk, sectie G 413 groot 1a 30 ca, dadelijk te aanvaarden. Ingezet door Bernardus Antonius Klerks, beurtschipper te Waspik op f 430. Er wordt verder niet meer gehoogd.
Het proces verbaal wordt opgemaakt in tegenwoordigheid van Louis Eduard Adolf Siebert, candidaat notaris te Capelle en Cornelis Schoones, veldwachter te Waspik, als getuigen.
Een week later op dinsdag 27 maart, vindt in dezelfde herberg, de toewijzing plaats. Er wordt niet gehoogd en bij afslag niet gewijzigd, dus wordt Klerks eigenaar van het huis.
Er zijn geen titels van aankomst. (d.w.z. geen vorige eigenaars bekend)
Later is dit huis in het bezit gekomen van de familie Ruijtenberg.
Dit huis kreeg huisnummer 19 en was een dubbel huis met nr. 17. Hier woonde waarschijnlijk vanaf + 1811 leden van de familie van der Rijken. De laatste bewoner was Hendrik Bolders. Het huis werd in 1960 onbewoonbaar verklaard en in 1965 gesloopt.
De werf van de gebroeders aan de west- en oostzijde.
Voor de bouw en reparatie van ijzeren schepen moest een bedrijf aan bepaalde eisen voldoen. In het archief van de gemeente Waspik staat het volgende vermeld in verband met de vergunningen van de scheepstimmerwerf:
Gebroeders N. en W. van der Rijken, scheepsbouwmeesters.
11-2-1893
Havendijk 29 G 688 oprichting smederij in bestaand pand.
24-8-1895
Idem adres G 687 oprichting smederij.
6-6-1896
Oprichting scheepsmakerij annex smederij Havendijk 29 G 687.
7-1-1899
Huisno. 29 G 1048 oprichting scheepsmakerij annex smederij en werkplaatsen.
Het betreft hier veranderingen en verbouwingen op hetzelfde adres.
10-3-1900
C1 oprichting scheepswerf.
Deze scheepswerf lag aan de oostkant van de haven.
In de periode dat de werven uitsluitend houten schepen vervaardigden werd het ijzer, zoals roerbeslag, zwaardbouten en zwaardbeslag, dat aan een schip werd verwerkt, door de dorpssmid gemaakt. Nadat ze een smederij hadden maakten ze dit voortaan zelf.