Welkom op de website van Heemkundekring 'Op 't Goede Spoor' te Waspik

Deel 7: De komst van de Fransen

Wij maken een reis door de geschiedenis van Waspik, een reis in etappes waarbij telkens een tijdsbeeld beschreven wordt.

Dit wordt etappe 7.

Ofschoon we nu veilig onze reis kunnen vervolgen wil dit nog niet zeggen dat de vrede in ons land was teruggekeerd. Toch gaan we vol goede moed verder.

De waterlinie
Nadat in 1740 de Oostenrijkse Successieoorlog was uitgebroken, stonden de Republiek en Engeland als bondgenoten weer tegenover Frankrijk. De strijd speelde zich voor een belangrijk deel af in de Lage Landen en speciaal in het zuidelijk deel daarvan. De Fransen veroverden in 1746 bijna heel (het huidige) België en vielen in het voorjaar van 1747 Nederland binnen. Tot een totale verovering kwam het niet en bij de Vrede van Aken in 1748 bleef de Republiek een zelfstandige natie al was haar rol in  Europa wel uitgespeeld.

Het Retranchement
De Langstraat had in 1740 grote schade geleden door overstromingen en om het Franse gevaar te keren was in 1745 de zuidelijke waterlinie weer in stelling gebracht. Deze waterlinie liep van Grave naar Bergen op Zoom met verdedigingswerken in Grave, ‘s-Hertogenbosch, Heusden, Waspik, Geertruidenberg, Breda, Willemstad, Steenbergen en Bergen op Zoom.  Dit verdedigingsstelsel aan de zuidgrens van De Nederlanden bestond vooral uit inundaties.Retranchement%20div%20fasen Deel 7: De komst van de Fransen - Heemkundekring Op 't Goede Spoor
Een belangrijk deel in de verdediging van de Republiek was de vesting Geertruidenberg. Deze oudste stad van Holland werd min of meer beschouwd als de toegangspoort naar het noorden. In de verdediging van Geertruidenberg vormde Waspik een schakel. Het lag namelijk op een hoge zandrug die men niet onder water kon zetten. Een gat dus eigenlijk in de verdedigingslinie. Op die plaats had Menno van Coehoorn in 1701-1702 al een schans, een retranchement, opgeworpen. Daardoor zou de doorgang naar Geertruidenberg afgesloten moeten worden.In het begin bestond het retranchement uit een zigzag lopende aarden wal met daarvoor een gracht. Op de wal waren vier werken gerealiseerd. Twee lunetten (soort driehoeken) in het midden met de uitstekende punt in de gracht en twee redoutes (vierkant met aarden wallen) aan de buitenkant. Geleidelijk aan werd alles verwaarloosd en in 1724 was er weinig meer van over. Het verdedigingswerk was behoorlijk groot. Het begon ten zuiden van de tegenwoordige Schotse Hooglanderstraat en liep door tot een stuk ten noorden  van wat nu het Halve Zolenpad is.

Met de komst van de Fransen werd in 1746 weer een nieuw verdedigingswerk gemaakt. Weer een gracht met een zigzag lopende aarden wal, maar nu met drie lunetten. De weg tussen Waspik en Sprang-Capelle liep tussen de eerste en tweede lunet door (gerekend vanuit het zuiden). Later heeft men er nog twee wallen haaks aan toegevoegd en zelfs twee wachthuizen.

De inundatie werd in 1747 nog aanzienlijk uitgebreid door de verhoging van de dam in de Oude Maas tussen Capelle en Hagoort. Omdat de veepest ook in onze streken in 1745 ongenadig had toegeslagen zag de toekomst er weer eens allesbehalve rooskleurig uit.

Grote onkosten bracht de inkwartiering van Engelse en Hollandse troepen vanaf 1747 tot begin 1749 met zich mee waarvoor weinig tot geen vergoeding werd ontvangen. Wel kreeg Waspik enige tegemoetkoming omdat in 1746 land verloren was gegaan ten behoeve van de vergroting van het retranchement en de aanleg van uitvalswegen.

Zo lang de oorlogsdreiging duurde was Waspik belast met inkwartiering. Op het laatst lagen ongeveer 900 militairen ingekwartierd, zodat ieder huisgezin vijf à zes man in huis had, hetgeen voor de grotendeels arme bevolking een zware last was. Op verzoek van het dorp werden twee compagnieën verplaatst naar Raamsdonk en Capelle. Over de vergoeding voor de inkwartiering ontstond onenigheid tussen de dorpsbesturen van Waspik en Capelle en de legerleiding.  De dorpelingen rekenden 21 à 26 stuiver per man en 3 gulden per officier voor kost en drank. De legerleiding wenste niet meer te betalen dan 18 à 21 stuiver. En zoals zo vaak, ook deze keer konden de dorpsbesturen hun wil niet opleggen aan de legerleiding.

De afscherming van Geertruidenberg leek wat Waspik betreft in orde. Nog in 1788 en begin 1793 waren de aarden wallen van het retranchement en ‘het werkje’ aan de Capelsedijk geïnspecteerd en de mankementen gerepareerd. De vijand kon dus komen. En of ze kwamen!

4 4 Retranchement 1794

De Fransen komen
Vanuit Frankrijk, waar de koning was onthoofd en officieel de republiek was uitgeroepen, rukte een leger op. Al vlug bleek dat de inundatie toch niet zo werkte als de bedoeling was. Na de oorlogsverklaring aan ons land op 1 februari 1793 stootten de Fransen bijna ongehinderd door naar de grote rivieren. Ter verdediging had het Hollandse leger de pont van Willem Verschuuren en die van Adries Leyten over het Oude Maasje vernield en kapot gehakt. Alsof dat de doorgang kon verhinderen. Eind februari waren de Fransen al in Waspik te vinden. De medewerking van de bevolking om hun landerijen onder water te zetten was niet erg groot. Van een waterlinie in onze streek was niet echt sprake. Het leger marcheerde rechtdoor naar Geertruidenberg en trok daar begin maart al binnen.4-3%20Almanach_van_1794 Deel 7: De komst van de Fransen - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

In 1793 bleven de Fransen hier slechts een maand. Maar ze lieten in die korte tijd wel merken dat ze verstrekkende bedoelingen hadden. Om dat te benadrukken werd op verschillende plaatsen in de Langstraat de vrijheidsboom geplant. Een feestelijke gebeurtenis! Met die boom werd duidelijk gemaakt dat er een definitieve breuk tot stand was gebracht met het verleden. Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap deed hun intrede. Het gewone volk telde vanaf nu volledig mee. Ook in Waspik heeft een vrijheidsboom gestaan, getuige het gedicht vermeld in de “Nieuwe Nederlandse Staat- en Stadhouderlijke Almanach” van 1794. De vrijheidsboom werd echter al snel afgebroken en er werd weer een Oranjeboom voor in de plaats gezet. Ook dat werd feestelijk gevierd.

4 3 Almanach van 1794


En omdat wij ook wel van een feestje houden besluiten we om hier maar even te blijven want wie weet wat de toekomst nog voor ons in petto heeft.

Terug naar het overzicht