Welkom op de website van Heemkundekring 'Op 't Goede Spoor' te Waspik

De vloedmuurtjes langs `t Vaartje.

De vloedmuurtjes langs ’t Vaartje.

Als je regelmatig op ‘t Vaartje komt, dan zul je het wel gemerkt hebben. Ze zijn bezig geweest de scheefstaande vloedmuurtjes te herstellen door ze recht te zetten en te repareren. Hoe zit het nu daarmee, wanneer zijn die toch gekomen? Dat ze er zijn om het water tegen te houden, dat spreekt voor zich.
Voordat die muurtjes er kwamen, lag daar een extra kade op de dijk. De Winterdijk (’t Vaartje) was duidelijk te laag om bij overstroming van de polder Bovenkerk het water goed tegen te houden. Dit was niet alleen in Waspik het geval maar ook de hele Winterdijk tot en met Baardwijk. De kade had ook een naam. In de legger ‘Waterkeringen in Waspik’ uit 1905 werd hij Vrouwkensvaartsekade genoemd, lopende van sectie H 77 tot sectie D 730. Dit is de hele zuidkant van ’t Vaartje en langs de zuidkant van de Middenstraat, verder tot de grens met Capelle.

Dijkverzwaring
In 1827 werd het verhogen van de Winterdijk tussen Baardwijk en Waspik tot de hoek van de dijk van Scharlo aanbesteed. Dit was een stuk van ruim 12787 ellen. Ook de daarin gelegen sluizen werden zo nodig aangepakt. Dit alles had te maken met de verbreding van de Baardwijkse Overlaat in 1826.
De vraag blijft: heeft men toen de hele dijk verhoogd?

1 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

  Staatscourant van juli 1827, aanbesteding dijkverhoging
 2 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

Als je naar de foto hierboven kijkt (’t Vaartje 12 in 1968 gesloopt) zie je dat de ingang van het huis gelijk is met het wegdek.

Dit huis was in 1661 gebouwd. Je zou denken dat het huis lager moet liggen als de dijk verhoogd zou zijn. Waar de dijk wel verhoogd kon worden, werd dat ook gedaan. De kade die er in 1827 is gekomen moet wel dezelfde kade zijn zoals wij hem kennen van afbeeldingen. Bij de overgang ’t Vaartje met de Waspiksedijk in Capelle gaat de weg iets omhoog.
Bertus Kemmeren die daar woonde zei: “Als er een paard en wagen met een volle kar langs moest, dan had hij daar echt moeite mee om omhoog te komen”. De dijk buiten Waspik en Capelle, lag in zijn geheel vrij tot Baardwijk toe. Hij kon daar makkelijk verhoogd worden. Bij bebouwing werd het met een kade opgelost.
Op de foto hieronder zie je het huis ‘t Vaartje 132, gebouwd in 1922. Voor het huis zie je de kade nog liggen. Bij de buren op 130 was deze al vervangen door de vloedmuurtjes. 3 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

  Huis ‘t Vaartje 132 met de nog aanwezige kade

Op die foto is nog iets bijzonders te zien. Er staan bomen langs de weg, tegen de kade aan. In de legger van wegen in Waspik uit 1905 staat daar iets over:  

‘Het recht van beplanting berust op alleen een oud gebruik als tegemoetkoming voor het onderhoud.’

Dit is het zogenaamde pootrecht of voorpootrecht. Het houdt in dat de grondbezitters het recht hebben om in eigen bezit bomen te planten en te rooien. Meestal in de berm van de weg voor het eigen perceel. In Oost-Brabant bestaat dit eeuwenoude recht nog steeds, al willen sommige gemeentes daarvan af. Dit in verband met onderhoud van de bermen. Het is daar nog te zien aan een weg, waarbij per perceel, verschillende soorten bomen staan.
Met zo’n kade langs de weg was het moeilijk je perceel te betreden. 
In Sprang Capelle aan de Hoofdstraat lag ook zo’n kade. Op deze afbeelding zie je hoe men een opening maakte, met schuin gerichte planken gemarkeerd. Was er hoog water op komst, dan moest de opening met planken dicht gemaakt worden. Van oudsher werd tussen de dubbelrij planken, paardenmest gedaan.
4 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

 Kadecoupure aan de Hoofdstraat in Capelle (foto Salha WAA 22503)

Muraltmuur
Rond 1900 werd beton herontdekt en werd gebruikt voor allerlei doeleinden. In 1906 werd naar aanleiding van een stormvloed, door jonkheer de Muralt de dijken verhoogd met muurtjes.
5 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

   Een Muraltmuurtjes bij Moerdijk
De dijk behoefde je dan niet te verbreden. Ze waren enkel bedoeld om overmatige golfslag tegen te gaan. De muraltmuur bestond uit drie of vier horizontale betonnen platen. De muur was ongeveer een meter hoog en zat tussen betonnen staanders. Deze muurtjes waren niet geschikt om bij echt hoog water de druk daarvan tegen te houden. Na de watersnood van 1953 zijn de meeste verdwenen. De in Waspik geplaatsen muurtjes lijken hierop. Er zit verschil in de vorm en de soliditeit.

De Waspikse Vloedmuurtjes
Er waren al verschillende bewoners op ’t Vaartje die al snel van die kade af wilden. Winkellierster Adriana Petronella Zijlmans  woonde in 1904 op D932, dat is nu huisnummer 32. Je kunt je voorstellen dat het niet gemakkelijk was voor haar klanten om de winkel te bezoeken. De gevel van het huis lag tegen de dijk aan. Gelukkig voor haar kreeg ze toestemming om de waterkerende kade weg te nemen. Wel moest ze de voorgevel extra verstevigen met stenen of beton, zodat deze beter tegen een stootje kon.

6 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede SpoorVerzoekschrift Adriana Zijlmans

Leerlooier Melchior Straver kreeg al in 1912 en ook in 1922 vergunning om de kade te vervangen door een betonnen muurtje. Het muurtje moest de hoogte hebben van de waterkerende kade en 20 cm dik zijn. De stoepdeuren in de waterkering bleven bestaan en hij moest die in goede staat onderhouden. Er kwam een verklaring van hem, dat hij onderhoudt ervan stipt zal nakomen.

Adrianus Smits landbouwer zag wel in dat het verwijderen van de kade gemakkelijker voor zijn bedrijf zou zijn. In 1928 vroeg ook hij vergunning aan om muurtjes te plaatsen. Hij mocht 20 meter voor zijn perceel vervangen, gemeten van de oostelijke grens van het perceel. De betonnen muur moest worden gebouwd op drie meter uit de kant van de provincialen weg. De bermbestrating werd niet meegerekend. De stoepdeuren moesten in goede staat aanwezig zijn. Door de nieuwe waterkering kon er nooit aanspraak gemaakt worden op de daar achterliggende grond. Zo staat dat in de toestemming van de gemeente.

7 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

Rechts zie je nog een extra versteviging voor het woonhuis, ’t Vaartje 122, dat ver naar voren staat. De kade kon dan weggenomen worden terwijl hij bij de buren er nog lag.
8 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

 Hier zie je op deze afbeelding uit 1911,  links is de kade goed in beeld. Er zijn verschillende dijk coupures te zien.  Foto gemaakt ter hoogte nu ‘de Langedam’ ’t Vaartje 108

9 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

  Een zondags kiekje. Foto uit 1940, ‘enkele’ kinderen van het gezin Govert Zijlmans Vissers op het muurtje. Het lijkt dat de muurtjes hoger zijn dan tegenwoordig. Dit komt omdat het wegdek in der loop der jaren verhoogd is.

Opvallende huizen aan `t Vaartje
Het valt op dat er op `t Vaartje verschillende huizen zijn met typische verhoogde bouw. De huizen staan zeker 50 cm tot een meter boven het straatniveau. Ook staan die panden dichter op de straat. In de cirkel op de kadastertekening  staat het huis ingetekend. Hij ligt precies in de glooiing van de toenmalige waterkeringskade.

     10 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor          11 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

  Verhoogd huis en recht kadastertekening van het huis, (zie cirkel)

Het voordeel van deze bouw is dat men niet tegen de kade kijkt en dat men en een goede toegang tot de woning heeft. Aan de achterkant van het huis maakt het een toegang naar de kelder, een onderhuis, mogelijk. Iets wat veel van die huizen aan het Vaartje hebben.Bij de bouw van dit  huis, nu nummer 90, staat in de vergunning er iets van over in.

Aan de binnen glooiing van de dijk moest een zandberm moeten worden aangebracht over de volle lengte van het gebouw. De buiten-glooiing mocht men gemetselde trappen aan brengen en voor de deur met klinkers worden bestraat. Men moest het wel in goede staat onderhouden.

Watersnood 1953
In het themanummer ‘Watersnood 53’staat het volgende betreffende de muurtjes.

`s Nachts om vier uur rijdt de Burgemeester naar `t Vaartje tot voorbij de hooipers. De polder Bovenkerk stond toen al onder water. Het water stroomde voorbij de Vrouwkensvaart, voor de grens met Capelle over `t Vaartje. Ter plaatse trof de burgemeester de heer De Bont, voorzitter van het waterschap Klein Waspik. De omwonende werden gewaarschuwd en geadviseerd maatregelen ter bescherming van hun huizen te nemen, o.a.: de vloedplanken aan te brengen’.

Na de watersnood is waarschijnlijk nog eenmaal de vloedmuurtjes gebruikt, voor dreiging van overstroming.

12 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

 Aan zoveel kracht van het water konden zelfs de vloedmuurtjes geen tegenstand bieden.

13 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

 Voor de boerderij staat het muurtje nog, de rest is weggespoeld.

14 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

 Huis van Adriaan Pols, het muurtje is weggespoeld (zie cirkel) Foto Salha de Bont WAA 82910

 

Op verkenning

 In 2014 is de werkgroep toponiemen op verkenning geweest naar de waterkeringsmuurtjes of vloedmuurtjes.

We waren begonnen bij de Kerkvaartsestraat. Het begin van ’t Vaartje ligt duidelijk hoger, dus als het water van de haven werd opgestuwd kon men via het Borstlapsluisje het water lozen in de Dellenpolder.

Het eerste muurtje dat we tegenkwamen ligt bij bakker Verschure ’t Vaartje 10. De eerste indruk van al die muurtjes was toen, ze zijn verzakt, gescheurd, beschadigd of geheel verdwenen

De openingen waar de vloedplanken of stoepdeuren tussen moesten, waren dikwijls geruimd voor het moderne verkeer. Bij enkele panden zag je dat men de muurtjes in ere hield. Wij konden één prototype ontdekken maar ook veel variaties daarop. Je kon echt zien dat ze in verschillende tijden gemaakt waren.

15 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

  Lange hoeksteun

Het hoekstuk waar de planken tussen moesten was ongeveer 70 cm lang. Er was ruimte voor zes cm dikke planken. De hoekmuurtjes waren uit een stuk gestort. Soms kwamen we weer een ander type tegen.

16 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

  Korte dikke hoeksteun.

        17 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor      18 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

Tussen de zwaluwstaartverbindingen die in de lange stukken zaten, zagen we ook verschil.len.

19 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

  Een muurtje met een puntige bovenkant.

En zo zijn er nog veel variaties te zien. Of een verstevigde onderkant tegen het huis met ruimte voor de vloedplanken tussen de deur. enz. enz. Let er maar eens op als je daar langsfiets of wandelt. En dan nog de bijzonderheid bij huisnummer 82. Daar zijn alleen maar korte steunen voor de planken over een heel lang stuk wegdek, geen muurtjes. Wij dachten dat het was om in nood eventueel het water daarlangs weg te laten vloeien.

 Creativiteit.

Het spreekt vanzelf.

20 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

Hier zie je het muurtje uitgevoerd in bakstenen, extra dik tegen de gevel aan gemaakt.

21 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

 Bij `t Vaartje 96 staan er nog planken tussen de opening.

23 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor  22 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

 Een zitbankje op de vloedmuur, wel met een verzoek.

24 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

Hier werd door enkele leden van de werkgroep toponiemen serieus gekeken naar

de toestand van de muurtjes.

Geheel onverwachte actie van Brabantse Delta.

Bij verschillende bewoners van 't Vaartje viel enkele jaren geleden een brief van Brabantse Delta in de bus met de vraag of zij de meters grond die direct achter de vloedmuurtjes ligt, wilden kopen of huren. Iedereen

was zeer verbaasd omdat men ervan uitging dat ze al lang eigenaar waren. Betalen voor grond die men al decennialang te goeder trouw in gebruik heeft, kwam iedereen als onbegrijpelijk voor. Waarom had het Waterschap niet eerder aan de bel getrokken? Enkele medewerkers van het Waterschap kwamen vervolgens persoonlijk poolshoogte nemen en vroegen daarbij of de bewoners een bewijs konden overleggen dat de situatie al vele jaren was zoals zij die toen aantroffen.

De betreffende bewoners hebben toen gezamenlijk protest aangetekend en beriepen zich daarbij op het verjaringsrecht. Daarna is het Waterschap met de bewoners tot een vergelijk gekomen. Via de notaris is er een overeenkomst opgesteld waarin staat dat op de kleine stukjes grond achter de muurtjes het verjaringsrecht

van toepassing is en dus aan de betreffende bewoners toekomt. Het aantal meters muur voor hun pand was de sleutel voor de verdeling van de notariskosten die de eigenaren zelf moesten betalen.

Waardoor het Waterschap opeens op het idee kwam deze actie te ondernemen, is helaas niet bekend.

25 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

Het ging meestal over zulke kleine stukjes tuin die als er niets aangedaan werd er niet uitzagen.

 Renovatie van de muurtjes.

Sommige bewoners houden de muurtjes zelf al in goede conditie. Maar als ze helemaal scheef komen te staan moet er echt iets aan gebeuren. In 2017 werden op verschillende plaatsen de muurtjes goed aangepakt, door te ontmantelen en recht te zetten. En zonodig te verstevigen.

26 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor        27 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

Twee voorbeelden

 

28 De vloedmuurtjes langs `t Vaartje. - Heemkundekring Op 't Goede Spoor

Hierboven het resultaat van restauratie in 2020. Alles staat weer keurig recht en er is zelfs een nieuw hoekstuk bij gemaakt. Vergeleken met zes jaar geleden ziet er alles weer in behoorlijke staat uit. Herstel van een stukje Waspikse geschiedenis. We moeten er zuinig op zijn.