Het kadaster in Waspik - februari 2020
De meeste mensen weten waarschijnlijk wel wat de uitdrukking kadaster betekent, of wat de dienst van het Kadaster doet, maar toch even ter verduidelijking:
Het kadaster is een van overheidswege bijgehouden openbaar register (een voortdurend bijgehouden bestand) van registergoederen, waaronder onroerende zaken en de daarop gevestigde rechten. Tevens wordt de term gebruikt om de dienst aan te duiden die met het beheer van een dergelijk register is belast.
Het begin van het kadaster is een verhaal van vallen en weer opstaan en heeft vooral te maken met Napoleon Bonaparte.
Wat jaartallen van de beginperiode:
- 1795 Na de Franse revolutie vallen Franse troepen Nederland binnen en de Bataafse Republiek wordt gevestigd.
- 1811 Keizer Napoleon besluit dat Nederland een kadaster moet krijgen, met als gevolg dat de grondbelasting wordt ingevoerd. Kadastrering begint.
Eerste landelijke openbare registers. - 1813 Val Napoleon, kadastrering stokt.
- 1816 Hervatting kadastrering onder Koning Willem I.
- 1832 Het Kadaster wordt opgericht. 6 jaar later worden het Kadaster en de hypotheekbewaring (openbare registers) samengevoegd.
In deze periode zijn overzichtskaarten gemaakt voor elke plaats in Nederland, kaarten die bijzonder gedetailleerd zijn met vermelding van straatnamen, maar vooral ook met een nummering van de percelen. Het was tenslotte de bedoeling om belasting te kunnen innen. Voor de gemeente Waspik hebben we het dan over 16 kaarten, verdeeld over de secties A t/m H en één overzichtskaart. We denken dat deze kaarten van Waspik al in 1813 gereed waren.
Op deze kadasterkaarten staan gezamenlijk welgeteld 3519 percelen, opgemerkt moet worden dat Waspik zich toen nog uitstrekte tot net onder Dussen. Na het graven van de Bergsche Maas (van 1888 tot 1894, officieel geopend op 23 juni 1904) is het deel boven de Bergsche Maas toebedeeld aan de gemeente Dussen.
De grens tussen de gemeentes Waspik en Dussen liep daarna en nu nog steeds halverwege de Bergsche Maas.
Bij deze kaarten horen ook tafels (tabellen) waarin allereerst de eigenaar vermeld wordt, verder de grootte van het perceel, al dan niet bebouwd en waarvoor het werd gebruikt. Met deze gegevens kon men de hoogte vaststellen van de te innen belasting, bijvoorbeeld voor moeras een lagere waardering dan voor hooiland. De gegevens vermeld in de tafels zijn ingevoerd in een databestand, waarin na invoering van de sectie en het perceelsnummer snel de eigenaar en alle andere details te zien zijn, maar ook wie zijn of haar buren waren. Vóór deze periode kan slechts gezocht worden op basis van belendingen, noord, oost, zuid, west, namen van eigenaren (de buren) dan wel een straatnaam, sloot, etc. Deze informatie is afkomstig uit de rechterlijke archieven van Waspik. Dit zijn allemaal hulpmiddelen voor de zoektocht naar toponiemen.
In maart van dit jaar kregen wij de beschikking over de (originele) kadastrale hulpkaarten, een vervolg op de oorspronkelijke kadasterkaarten die eerder zijn genoemd. Hierop staan de perceelsnummers vermeld, de grootte van het perceel en een schets van één of meerdere percelen. De dienst van het Kadaster had deze gescand en wilde deze niet langer archiveren.
De heemkundekring 'Het Land van Gastel' uit Oud Gastel heeft gezorgd voor de distributie voor geheel West-Brabant, een heel karwei. Met deze hulpkaarten kunnen we een aardig beeld creëren van de situatie van een perceel dan wel een gebouw uit de periode van rond 1813 naar het heden. Helaas worden namen van eigenaren niet meer op deze kaarten vermeld, behalve op de vroegste kaarten. Met deze hulpkaarten kunnen we een aardig beeld creëren van de situatie van een perceel dan wel een gebouw uit de periode van rond 1813 naar het heden. Helaas worden namen van eigenaren niet meer op deze kaarten vermeld, behalve op de vroegste kaarten.
Als voorbeeld volgen we het beeld van de plek waar nu de Bartholomeuskerk staat, een gebouw dat we hier in Waspik allemaal kennen. De eerste steen van de kerk werd gelegd op 27 april 1840 en de Oude Pastorie ondergaat een verandering in 1913.
Gedeelte gekopieerd van kadasterkaart F gedateerd omstreeks 1813.
Hierna krijgen de kavels met of zonder bebouwing steeds een ander volgnummer wanneer er iets is veranderd.
Gedeelte gekopieerd van hulp-kaart 6 gedateerd 02/07/1836. Perceel 3 van bovenstaande kaart wordt perceel 432.
Gedeelte gekopieerd van hulp-kaart 15 gedateerd 30/06/1846.- Perceel 4wordt perceel 463, perceel 5 wordt perceel 464, de percelen 2 en 432 worden perceel 462.
Gedeelte gekopieerd van hulpkaart 109 gedateerd 08/1914. De percelen 462, 463 en 464 worden perceel 1117.
Op dit perceel staan nu dus de kerk en de pastorie.
Gedeelte gekopieerd van stratenplan – heden.
Opgemerkt dat de oorspronkelijke kadasterkaarten, overigens voor geheel Nederland, via het internet vrijelijk beschikbaar zijn.
Voor Waspik kun je dan terecht bij de site van het Streekarchief Langstraat Heusden en Altena (www.salha.nl).
De hulpkaarten zijn ook altijd in te zien in ons Heemhuis.
Leuk is dat de Pispot (toponiem, zie ook Periodiek 41, december 2013) zoals aangeduid op de overzichtskaart F nog steeds voor een gedeelte bestaat, kijk maar in ‘Het Klauterwoud’ tussen het Kanaalpad en de Irenestraat.
Beeld van een stukje van de nog bestaande Pispot waarover nu geklauterd kan worden in ‘Het Klauterwoud’ .
Van de werkgroep Toponiemen
Jan Heijn